Recordos

Aí ven outra vez Lidia. Élle a miña neta, sabe? Vostede xa non a coñeceu. Nin tan sequera coñeceu aos meus fillos. Pero agora ela quere saber de vostede. Vénme preguntar que como foron os tempos da guerra, se vostede foi ao fronte, se había moita fame. E eu xa non sei que dicirlle, padre. Xa vou vella e non me acordo do que pasou. Só me lembro de cando o señor cura, don Ramón, veu pedirlle o gran pero vostede non llo deu. Díxolle que non había comida dabondo para comer nós e que ademais xa lle tiña que dar unha parte aos amos. O cura marchara todo cabreado. Pero pasou tanto tempo.

Soa o timbre. Voulle abrir a porta a Lidia.

– Ola avoa. Que tal che vai o catarro? Xa curaches?

Moito se preocupa por min. Escoitoume tusir onte na misa e xa me trouxo á casa no coche.

– Xa estou ben, miña nena. Pero entra rápido que senón vaite coller o frío a ti.

Mire que bisneta tan ben feita ten. É delgadiña e pequerrecha, e ten a pel tan branquiña que parece unha boneca de porcelana. Coma aquela que tiña a madre na súa habitación, acórdase? Ten o pelo recollido en dúas trenzas, tal e como a peiteaba eu cando ela era pequena. Cando espertaba, vestíase rápido e, antes de ir almorzar, viña toda apurada xunta min cun peite na man e dicíame: “avoíña, faime ti as dúas trenzas que a mamá non sabe”, e mentres llas facía os ollos relucíanlle coma se foran pingueiras de orballo que o sol alumea ao amencer. Tal como lle brillan agora.

Quita o abrigo e vai para a cociña.

– Que xantaches, avoa?

– Cocín unhas pataquiñas cuns grelos.

– Tes que comer máis peixe, avoa, que sabes que che vai ben para o bocio.

– Pero desde que teu avó Daniel, Deus o teña no ceo, morreu, eu xa non teño ganas de cociñar. Total eu amáñome con calquera cousa.

– Tróuxenche eu unhas troitas. Vou por elas ao coche e límpochas para que as prepares para a cea.

Ve, mi padre? É un anxiño que vela por min. Vou buscar unhas galletas para ofrecerlle polo menos. Dá vergonza que se tome tantas molestias e que non lle dea de merendar. E de paso lévolle unha Coca-Cola. Eu non as bebo e van caducar todas. Se tivera dáballe daquel biscoito que facía antes. A vostede tamén lle gustaba comer un anaquiño ao volver de rozar o monte. Pero non había ovos dabondo para facelo. As pitas que tiñamos estaban tan esfameadas coma nós e os poucos ovos que poñían había que darllos aos amos.

Xa está Lidia no fregadeiro. Deixara unhas bolsas enriba da mesa.

– De que son estas bolsas, miña nena?

– Son algunhas cousas que lle merquei: iogures, froita, pasta, arroz,…

– Non sei para que te molestas tanto.

Ven cara a min e dáme un bico na meixela.

– Porque es a avoa máis boa do mundo.

De paso que se achega a min, métolle un billete de 20 euros no peto do pantalón sen que se dea de conta. Merece moito máis pero eu non teño cartos.

– A ver, vésme botar unha man co peixe?

– Axudareiche, logo.

Está toda riseira. Parece que algo lle quedou de vostede. Cando foi o da guerra, vostede tampouco perdía o sorriso. Por moi mal que foran as cousas e aínda que levara días sen comer ou sen durmir, sempre tiña unha palabra bonita para que nós non nos entristeceramos. Agora comeza a cantaruxar.

– Que é o que cantas, neniña?

– É un cantar de cego que me ensinou o mestre. Fala dun home republicano que mataron en Abellá. Chamábase Manuel Ponte e matárono no 37 cando volvía para a casa despois de ter unha reunión para celebrar o aniversario da fundación da II República. Só tiña 19 anos.

Non sei que perrencha lle entraría agora co conto da guerra. Eu xa o tiña todo esquecido ata que Lidia empezou a remexelo todo.

– Avoa, o outro día contáchesme que o bisavó non lle quixera dar o gran ao cura para que comesedes vós. Que lle pasou despois?

– Ai, miña nena! Eu xa non me acordo diso. Xa choveu moito desde aquela.

Vostede sabe que non é verdade. Non é que non me acorde. Teño gravado todo coma se mo escribiran cun ferro quente. Pero non quero volver a vivilo.

– Ben sei que non che gusta nada falar daquela época, avoa, pero para que non volva a acontecer hai que saber que foi o que pasou.

Déame forzas, padre, para contarllo.

– Mira, despois de que o padre lle dixera ao cura que non lle daba o gran, don Ramón colleulle moita manía. Ademais meu pai non ía moito á misa porque tiña que quedar coidando as vacas. Pois cando foi o da guerra, o cura comezou a botar sermóns en contra dos ateos e dos da República. Parecía que se a guerra a gañaban eles, acabaríase o mundo. E despois colleu e alistou todos os mozos como voluntarios para ir ao fronte. Por suposto, ningún quería ir. E nesa lista estaba meus irmáns Manuel e Antonio. Un tiña 19 anos e o outro 21. O cantar ese que dis ti fíxoo o avó do mestre, que era cego, e fíxoo por meu irmán pero cambioulle os apelidos e disfrazou un pouco a situación por medo ás represalias. Déranlle un permiso dun mes para vir vernos. Cando xa tiña que volver á Bilbao, veuse despedir de min á habitación porque eran as 6 da mañá e eu aínda estaba durmindo. Díxome: “adeus irmá querida, que nunca vivo volvo”. Eu quedei chorando pero tiña razón. Tan pronto se botou fóra da casa, desfixérono a balazos. Alguén dera o sopro de que era un espía roxo. E non se molestaron en comprobar se era verdade. Non tiveron piedade ningunha con el.

Meu pai quedou desfeito. O fillo máis vello deixáranllo coma un coador na porta da casa. Pero ao pouco de enterralo chegou outra noticia do fronte. A Antonio, meu outro irmán, matárano. Nin tan sequera tiveron a decencia de mandarnos o cadáver para enterralo. Daquela meu pai xa perdeu todas as forzas que tiña. Perdera os únicos fillos varóns que tiña. Pero a pesar de andar coma un espírito, nunca tivo unha mala palabra con nós. Sempre nos sorría para que non nos entristecéramos.

Dous anos despois, no 39, cando a guerra xa se estaba acabando, viñeron por aquí. Era un camión cargado de xente. Estaba o carpinteiro, o alcalde de Boimorto, o pai da madriña de teu pai. Pararon diante da porta e baixaron uns homes moi ben peiteados e vestidos cunhas camisas azuis con detalles encarnados. O cura mandoulles coller a meu pai. El non fixo forza ningunha, deixouse ir, pero miña nai botóuselles enriba para que non o levasen. Eu máis miñas irmás estabámolo vendo todo desde a ventá da cociña. E miña nai berráballes que xa dera dous fillos para a guerra, que non lle quitasen tamén o marido. Pero non lle fixeron caso. Só o cura lle berraba que se tiña que ter acordado antes, cando lle veu pedir o gran. E el tampouco volveu. Seica o mataron no Amenal e nunca atopamos o cadáver

Ao rematar, Lidia abrázame forte. Contaxiáralle todo o medo que eu sentira. Xa non falamos máis. Acaba co peixe, despídese e marcha.

Xa fai unha semana que non vexo a Lidia. Desde que lle contei o que lle aconteceu a vostede. Mire! Por alí ven. Voulle abrir a porta

Dime que suba ao coche e conduce. Parece que imos cara a Santiago pero desvíase antes de chegar á autovía. Metémonos por unha pista pequena ata que xa non se pode avanzar máis. Daquela baixamos do coche e ela agárrame dun brazo. Lévame polo monte ata chegar a unhas escavacións onde hai máis xente. Hai un esqueleto fóra dos buratos e Lidia lévame en fronte del. Ten un burato no cranio. Debérallo facer unha bala.

– O bisavó Xoán, avoa.

Eu ao principio non lle quero facer caso. Pero achégome un pouco máis e vexo que ten unha cadea de ouro no pescozo. Anícome e collo o relicario que pende dela. Ao abrilo, vexo unha fotografía coma a que teño eu na parede da miña habitación pero máis pequena. Nela estamos meus pais, todos os meus irmáns e máis eu.

Por fin estamos aquí, padre. Os seus restos están naquel cadaleito en fronte do altar. Hoxe imos enterralo onde merece, a carón da muller que tanto quixo e dun dos fillos que lle roubaron. Xa logo ha de descansar en paz.

Lidia está ao meu carón. Agárrame forte da man. Desde que me levou ver o enterramento venme ver todos os días. Contoume que aquela semana non me viñera ver porque estivera remexendo Roma con Santiago para buscar aqueles mortos. Seica os enterraran nun monte privado e o dono non daba permiso para escavar alí. Pero ela non se rende facilmente e conseguiuno.

A igrexa está chea. Toda a parroquia quixo vir despedilo, padre. Veñen despedir a un home que o seu único delito foi non darlle o gran a un cura para non deixar morrer de fame aos seus fillos.